Leeswerk.nl
Plantenboeken opengelegd

Sitemap
Index

Plantaardigheden.nl
Artikelen over planten

Leesmaar.nl
Dodoens en andere bijzondere boeken

Flora Batava

Daucus carota - Gemeene Peen

Groeiplaatsen.

Op droge gronde, en langs de Wegen.

Aan den Ry- en Trekweg tusschen Harlingen en Franeker. Op de Braaklanden by Harderwyk, Zutphen, Doesburg en Thiel †. Aan de Wegen om Utrecht by Wyk by Duurstede. Aan de Duinkanten van Holland, vooral onder Overveen, Katwyk, en de Binnenduinen voor Zorgvliet by den Haag †. Aan de Dyken op het Eiland van Dordrecht †. en op veele andere plaatsen.— Door Favrod in de spleten der oude Stadsmuren van Utrecht Planten gevonden, naauwlijks een half voet hoog.

Kragt en Geneeskundig Gebruik.

Het sap en afkooksel van den wortel dezer Plant zou volgens Lobb (*) als een steenbrekend middel dienstig zyn; dit sap wordt met recht tegen de sprouw der Kinderen aangeprezen, als ook om de kwyling in de Kinderpokjes te bevorderen. Het gebruik van den raauwen wortel, nugteren gegeten, wordt door Rosenstein tegen de wormen der Kinderen zeer aangeraden. Bekend is het vermogen, van een Pap uit Peen bereid, om verouderde en stinkende Zweren, zelfs die van een kankeragtigen aard zyn, te zuiveren: versch geschrabde Peen op verbrande deelen aangelegd, doen groot nut. De Suiker die uit dezelve kan bereid worden, heeft ook hare geneeskragtige nuttigheid. (Murray.)

Huishoudelijk Gebruik.

De Wortel van deze Plant, algemeen in ons Vaderland geteeld, behoort tot onze gezondste en smaakelykste Moeskruiden; en wordt ook ten dienste van het Vee met zeer veel vrucht op vele plaatsen der Republiek opzettelyk verbouwd, en de wortel als wintervoeder gebruikt. Ph. Miller verzekert in zyn Gard. Dict. dat één morgen ($) Peen meer voedsel geeft aan Runderen en Schapen, dan 3 morgens met Knollen; dat ook Paarden gaarne dezen wortel eeten, en 'er geen beter voedsel is voor de Varkens. — Het lof of de Bladen dezer Plant, eer dezelve bloeit, is mede aangenaam voor het Vee; doch de scherpe stelen en ruige zaden der uitgebloeide Plant, maken dezelve als dan ongeschikt voor het Vee. De Plant is zeker om deze reden door Brugmans als schadelyk in Weilanden opgegeven. — By schaarse tyden kan van dezen wortel een tamelyk goed brood bereid worden (Mattuschka, Reuss.) Ook bevat de Wortel, vooral van geteelde Peen, veel suiker in zich; en op verscheide plaatsen van Duitschland wordt hiervan door koking, uitpersing en uitdamping syroop gemaakt. (Swed. Abh. ook Murray aangehaald door St. J. van Geuns in den Algemeenen Letterbode No.201.) Hier van kan mede Brandewyn bereid worden, volgens de manier door J.R. Forster opgegeven. — Omstreeks Dusseldorp en Elberfeld brandt men den wortel, om dien als Koffy te gebruiken. (Van Geuns als voren) Dit geschiedt ook volgens Favrod in Zwitserland, en wordt aldaar gewoonlyk by twee derde Koffy een derde van dezen wortel gedaan. — Nog kan uit dezen wortel, met byvoeging van andere ingrediënten, eene paarsche Verw getrokken worden. (Gunner.) De Byen azen gaarne op de Bloemen. (Swed Abh)

Miller beweert, dat deze Plant onderscheiden is van de geen die geteeld wordt, en dat de laatste geene verscheidenheid is van de eerste, welke hy zeer dikwyls gezaaid hadt, zonder den wortel immer te kunnen verbeteren, waarom hy zelfs de hier beschrevene Plant voor eene byzondere soort houdt, en die Daucus sylvestris, en de geteelde D. Carota noemt. — Anderen meenen met reden, dat de geteelde niet van de andere verschilt, en dat het alleen door cultuur is, dat deze wortels veel verandering ondergaan, in gedaante, kleur en smaak; en Favrod verzekert dat de wilde Plant 3 of 4 jaren agter één in goeden grond gekweekt, volkomen gelyk wordt aan de geteelde Plant. — Byzonder is in ons Vaderland bekend en gezogt de Peen, welks wortel van eene hoog rode kleur is, genaamd Hoornsche Wortelen. Wegens deze en andere verscheidenheden en wyze van dezelve te teelen, zie men Aanmerkingen over bet aanleggen van Landhuizen, Lusthoven enz. bl. 361, 362; als mede hier over, en wegens den aanbouw dezer Plant tot Veevoeder, de reeds aangehaalde Miller.

<<noot Luc: (*) Lobb: "A treatise on dissolvents of the stone; and on curing the stone and gout" door Theophilus Lobb (1678–1763), Brits dokter in de medicijnen & minister.

(**) Rosenstein: "Handleiding tot de ziektes der kinderen" door Nils Rosén von Rosenstein (1706-1773), een Zweedse kinderarts. Hij doctoreerde in 1730 aan de universiteit van Harderwyk, waar 5 jaar later, Linnaeus het hem zou na doen. Hij wordt de 'vader der pediatrie' genoemd. Zijn boek (1764) over pediatrie werd in 8 talen vertaald en kende een groot succes, dankzij zijn grote toegankelijkheid.

($) morgen: Een oude oppervlaktemaat van 0,85-1 ha. Een Rijnlandse morgen (ca. 0,85 ha) kon worden onderverdeeld in 6 hont, 1 hont in 100 vierkante roeden, en een roede in 144 vierkante voet.>>